Υπάρχουν πάρα πολλές έρευνες σχετικά με τα δομικά προβλήματα της Κυκλικής Οικονομίας στην Ελλάδα, το θεσμικό πλαίσιο και τις δυσκολίες στην αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου.
Σε μια από αυτές η Διανεόσις συγκεντώνει σχεδόν όλα τα Θέματα, και αναλύει στοχευμένες προτάσεις εφαρμογής. Παρακάτω παρατίθεται μέρος των συμεπρασμα΄των συμπυκνωμένα, καθώς και το σχετικό αρχείο της Έρευνας.
Το ελληνικό σύστημα διαχείρισης αποβλήτων αντιμετωπίζει σειρά εμπο-
δίων τα οποία περιορίζουν την ταχύτητα υιοθέτησης του υποδείγματος
της κυκλικής οικονομίας με αποτέλεσμα αφενός να υποβαθμίζονται τα
περιβαλλοντικά οικοσυστήματα και αφετέρου να χάνεται μια σημαντική
αναπτυξιακή ευκαιρία για την ελληνική οικονομία.
Πρόσφατη έρευνα που διενεργήθηκε στο πλαίσιο του έργου LIFE «Εφαρ-
μογή της Κυκλικής Οικονομίας στην Ελλάδα» αποτύπωσε, μεταξύ άλλων,
τις αντιλήψεις φορέων που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία σχετικά
με τα εμπόδια για την ανάπτυξή της στην Ελλάδα. Η έρευνα απευθύνθηκε
σε φορείς και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη που μπορούν να συνεισφέρουν
στην εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα
της έρευνας υποδεικνύουν ότι τα διοικητικά εμπόδια και η καταναλωτική
συμπεριφορά αποτελούν τις πιο σημαντικές αδυναμίες για τη μετάβαση
προς το υπόδειγμα της κυκλικής οικονομίας. Σημαντικά
προσκόμματα δημιουργούν επίσης τα οικονομικά και νομοθετικά εμπόδια
και οι δυσκολίες στη χωροθέτηση των απαιτούμενων υποδομών. Υπάρχουν
όμως και άλλοι παράγοντες που θεωρείται ότι περιορίζουν την εφαρμογή
της κυκλικής οικονομίας, όπως τα γεωγραφικά και τεχνολογικά εμπόδια και
οι δυσκολίες στην απορρόφηση δευτερογενών πρώτων υλών.
Στην ίδια έρευνα αναζητήθηκε η άποψη των ενδιαφερόμενων μερών σχε-
τικά με τις προτεραιότητες που πρέπει να τεθούν για τη μετάβαση προς το
υπόδειγμα της κυκλικής οικονομίας. Ως πιο σημαντικές προτεραιότητες
αναδείχθηκαν η διαμόρφωση αναπτυξιακής στρατηγικής που θα προωθεί
τις επενδύσεις κυκλικής οικονομίας, η αύξηση των διαθέσιμων οικονομι-
κών πόρων για επενδύσεις κυκλικής οικονομίας και η παροχή κινήτρων
για τον επανασχεδιασμό και τον οικολογικό σχεδιασμό των προϊόντων.
Για την προώθηση της κυκλικής οικονομίας οι φορείς
που συμμετείχαν επισήμαναν και άλλες σημαντικές προτεραιότητες, στις
οποίες περιλαμβάνονται η διαμόρφωση επιχειρησιακού σχεδίου κυκλικής
οικονομίας για τομείς προτεραιότητας, η εφαρμογή κριτηρίων κυκλικής
οικονομίας στη χρηματοδότηση έργων, η υλοποίηση στοχευμένων εκ-
στρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και η ενίσχυση της αγοράς
επανάχρησης, ανακύκλωσης και ανάκτησης.
Για να υλοποιηθούν επομένως οι στόχοι της μετάβασης προς το υπόδειγμα
της κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα απαιτείται συστηματική προσπάθεια,
συνεπής εφαρμογή του στρατηγικού σχεδιασμού και διορθωτικές κινήσεις
όταν είναι απαραίτητο, εξασφάλιση πόρων και παρακολούθηση της προ-
όδου μέσα σε ένα πλαίσιο (οργανωτικό, ρυθμιστικό, επενδυτικό) που θα
παρέχει τα αναγκαία κίνητρα και θα αξιοποιεί αποτελεσματικά τους δια-
θέσιμους πόρους. Ορισμένες ενδεικτικές προτεραιότητες και παρεμβάσεις
στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται στη συνέχεια.
Ολοκληρωμένη προσέγγιση – Παρακολούθηση της εφαρμογής της
στρατηγικής για την κυκλική οικονομία
Η κυκλική οικονομία πρέπει να αποτελέσει έναν βασικό πυλώνα της ανα-
πτυξιακής στρατηγικής της ελληνικής οικονομίας. Τα ζητήματα της κυκλικής
οικονομίας αλληλεπιδρούν με άλλες εθνικές πολιτικές, όπως είναι η εθνική
βιομηχανική πολιτική, η στρατηγική για την έρευνα και την τεχνολογία και
η στρατηγική για τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου.
Για την καλύτερη εφαρμογή και παρακολούθηση του θεσμικού πλαισίου
προτείνεται η ένταση της λειτουργίας της υφιστάμενης διυπουργικής επι-
τροπής για την κυκλική οικονομία, της οποίας η τελευταία καταγεγραμμένη
συνεδρίαση ήταν τον Φεβρουάριο του 2020.
Ο ρόλος της επιτροπής είναι η παρακολούθηση και αξιολόγηση της πορείας
της εφαρμογής της εθνικής στρατηγικής πριν από τα ορόσημα έτη 2025
και 2030. Καθώς η ελληνική οικονομία βρίσκεται απέναντι σε σημαντικές
προκλήσεις, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, είναι απαραίτητη η παρακο-
λούθηση της υλοποίησης της στρατηγικής σε τακτά χρονικά διαστήματα,
τόσο σε περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο, καθώς και ο σχεδιασμός/
εφαρμογή διορθωτικών μέτρων που θα ενεργοποιούνται σε περίπτωση
καθυστερήσεων ή τεχνικών ζητημάτων. Σημειώνεται πως αντίστοιχη διυ-
πουργική επιτροπή έχει ήδη δημιουργηθεί για την εφαρμογή της στρατηγικής
για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.
Πλαίσιο και δείκτες παρακολούθησης της κυκλικής οικονομίας
Ο νέος ΕΣΔΑ προβλέπει συγκεκριμένα μέτρα και δείκτες παρακολούθησης
ανά ρεύμα αποβλήτων, καθώς και αναμενόμενη χρονιά επίτευξης του κάθε
στόχου. Κρίνεται ως ιδιαίτερα απαραίτητη η δημιουργία εξειδικευμένου μη-
χανισμού παρακολούθησης που θα περιλαμβάνει τους παραπάνω αλλά και
νέους αναλυτικότερους δείκτες παρακολούθησης, οι οποίοι θα παρέχουν την
απαραίτητη πληροφόρηση τόσο σε μάκρο επίπεδο, (πορεία εφαρμογής της
στρατηγικής) όσο και σε μίκρο επίπεδο (ανά ρεύμα αποβλήτων). Οι δείκτες
προτείνεται να μην είναι μόνο ποσοτικοί (π.χ. % υλικών που ανακυκλώθηκε)
αλλά να καλύπτουν και θέματα που σχετίζονται με το θεσμικό πλαίσιο, με
την ωριμότητα της αγοράς για να δεχθεί δευτερογενείς πρώτες ύλες (π.χ. %
δευτερογενών υλικών που χρησιμοποιούνται ως εισροές στη βιομηχανία),
θέματα ενημέρωσης και επικοινωνίας (π.χ. πλήθος ατόμων που έχουν συμ-
μετάσχει σε δράσεις ενημέρωσης) και άλλα.
Επιπλέον, πρέπει να εξεταστεί η εφαρμογή των δεικτών παρακολούθησης εντός διαφορετικών κλάδων της μεταποιητικής βιομηχανίας, ώστε να υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για τη χρήση των δευτερογενών πρώτων υλών καθώς και για τυχόν εμπόδια που
πρέπει να αρθούν.
Η λειτουργία του Παρατηρητηρίου για την Κυκλική Οικονομία, που προ-
βλέπεται και από το έργο LIFE IP CEI, αναμένεται να υποστηρίξει σημαντικά
τα θέματα παρακολούθησης αλλά και της επικοινωνίας με τους λήπτες
αποφάσεων πολιτικής. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι απαραίτητο να ληφθεί
υπόψη η εμπειρία από άλλα παρατηρητήρια που λειτουργούν στην ΕΕ-27
και αφορούν σε περιβαλλοντικά/κλιματικά ζητήματα.
Η συχνότητα παρακολούθησης των δεικτών προτείνεται να καθοριστεί με
βάση τη σημαντικότητά τους καθώς και την απόστασή τους από τους στό-
χους.
Για παράδειγμα, σε θέματα που η πορεία της χώρας είναι ικανοποιητική
(π.χ. ανακύκλωση χάρτινων συσκευασιών), ο σχετικός δείκτης θα μπορούσε
να παρακολουθείται σε ετήσια βάση. Αντίθετα, η παρακολούθηση του δείκτη
κυκλικότητας της ελληνικής οικονομίας, ή των ποσοτήτων δευτερογενών
υλικών που παράγονται στη χώρα ίσως πρέπει να παρακολουθείται πιο
συχνά (π.χ. κάθε τρίμηνο ή 2 φορές τον χρόνο), ανάλογα και με τον βαθμό
απόκλισης από τον θεσμικό στόχο. Σε κάθε περίπτωση προτείνεται στην
παρακολούθηση των δεικτών να συμμετέχουν τόσο τα αρμόδια υπουργεία
που θα αξιολογούν και θα προβαίνουν σε βελτιώσεις στην εφαρμογή της
στρατηγικής όσο και όλοι οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι φορείς.
Βιώσιμη κατανάλωση
Η υιοθέτηση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης για τον εξορθολογισμό
της κατανάλωσης απαιτεί σειρά δράσεων τόσο προς τους καταναλωτές
όσο και προς τις επιχειρήσεις. Σε αυτή τη διάσταση είναι απαραίτητος ο
σχεδιασμός εκστρατειών που θα εκπαιδεύουν τους καταναλωτές στην
αναγνώριση εκείνων των προϊόντων που συνεισφέρουν περισσότερο στην
κυκλικότητα της ελληνικής οικονομίας (π.χ. υψηλό ποσοστό ανακυκλωμέ-
νων υλικών, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής – εγγύηση, κ.ά.). Επιπλέον, η χρήση
οικολογικών σημάτων τα οποία θα εφαρμόζονται στο σύνολο της αγοράς
και θα διευκολύνουν την παροχή πληροφόρησης προς τους καταναλωτές
αναμένεται να βελτιώσει το επίπεδο αντίληψης του περιβαλλοντικού απο-
τυπώματος. Για την αποτελεσματικότερη σύγκριση του περιβαλλοντικού
αποτυπώματος προτείνεται αυτή να γίνεται σε όρους κύκλου ζωής (life-cycle),
και να αναδεικνύονται χαρακτηριστικά όπως η ευκολία αποσυναρμολό-
γησης και η δυνατότητα επισκευής σε σημεία επισκευής που δεν ανήκουν
στους κατασκευαστές.
Επιπλέον, απαραίτητες είναι οι στοχευμένες εκπαιδευτικές δράσεις σε σχολεία
και σε ομάδες καταναλωτών, σε συνεργασία με τις αρμόδιες κρατικές υπη-
ρεσίες, οι οποίες θα αναδεικνύουν χαρακτηριστικά που μπορούν να μετα-
τρέψουν την κατανάλωση σε βιώσιμη πρακτική, χωρίς να τη δαιμονοποιούν.
Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνεται επιπλέον ο σχεδιασμός και η λειτουργία ενός
φόρουμ έξυπνης και βιώσιμης κατανάλωσης23το οποίο θα απαρτίζεται
από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και θα προωθεί πληροφόρηση
γύρω από διάφορα θέματα που συνδέουν τη βιώσιμη κατανάλωση με την
κυκλική οικονομία (π.χ. ομάδες προϊόντων χαμηλού περιβαλλοντικού και
κλιματικού αποτυπώματος, σημεία επισκευής ηλεκτρονικών ειδών, δίκτυα
μεταχειρισμένων, παραδείγματα οικονομίας διαμοιρασμού, κ.ά.).
Η κυβέρνηση της Σουηδίας δημιούργησε και λειτούργησε πιλοτικά μέσα από την αρχή των καταναλωτών
το “forum on eco-smart consumption”, το οποίο χρηματοδοτείται με περίπου €1 εκατ., από τον ετήσιο κρατικό προϋπολογισμό.
Οι δράσεις επικοινωνίας και ενημέρωσης πρέπει να επεκταθούν και στις
επιχειρήσεις. Πλέον, η ικανότητα των επιχειρήσεων να περιορίσουν το περι-
βαλλοντικό τους αποτύπωμα αποτελεί κριτήριο επιλογής από τους πελάτες
τους ενώ διευκολύνει και την πρόσβαση σε φθηνότερη χρηματοδότηση,
μέσω της χρήσης του εθελοντικού πλαισίου δεικτών για το περιβάλλον,
την κοινωνία και τη διακυβέρνηση (ESG). Με τον τρόπο αυτό, η πίεση για
χρήση προϊόντων και υπηρεσιών που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά της
κυκλικής οικονομίας στη βιομηχανία και σε παραγωγικούς κλάδους εν γένει,
μεταφέρεται ψηλότερα στην αλυσίδα αξίας (προμηθευτές και προμηθευτές
των προμηθευτών), περιορίζοντας τελικά το συνολικό αποτύπωμα των
προς κατανάλωση προϊόντων.
Καταγραφή ποσοτήτων αποβλήτων
Η δραστική αύξηση των ποσοτήτων που διαχειρίζονται με ορθά περιβαλ-
λοντικούς τρόπους είναι επιβεβλημένη. Τα μέτρα που προτείνει ο ΕΣΔΑ
κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο, η υλοποίησή τους πρέπει
να ξεκινήσει αμέσως και χωρίς καθυστερήσεις.
Ένα από τα βασικά ζητήματα το οποίο πρέπει να προσεγγιστεί είναι η εφαρ-
μογή συγκεκριμένης μεθοδολογίας για την καταγραφή των παραχθέντων
ποσοτήτων αποβλήτων καθώς και η αξιοποίηση της πληροφόρησης του
ηλεκτρονικού μητρώου αποβλήτων. Σήμερα, η καταγραφή των παραγό-
μενων αποβλήτων είναι ελλιπής, καθώς για μερικά ρεύματα στηρίζεται σε
θεωρητικές προσεγγίσεις οι οποίες υλοποιούνται με μεγάλη χρονική υστέ-
ρηση. Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα, τα πρώτα πραγματικά
στοιχεία σχετικά με τα απόβλητα τροφίμων αναμένονται στο τέλος του 2022,
ενώ σημαντικά κενά στις ποσότητες αποβλήτων που παράγονται και διαχει-
ρίζονται απαντώνται σε διάφορα ρεύματα (ΑΕΚΚ, αγροτικά πλαστικά, κ.ά.).
Ενδεικτικά, τα πιο πρόσφατα στοιχεία που αφορούν τις ποσότητες απο-
βλήτων ανά τομέα αφορούν στο έτος 2018, ενώ τον Νοέμβριο του 2021
δημοσιεύθηκαν στοιχεία για την παραγωγή ΑΣΑ του 2019. Η απουσία
αξιόπιστων και πρόσφατων δεδομένων περιορίζει την αποτελεσματικότητα
οποιασδήποτε στρατηγικής ενώ ευνοεί και την παράνομη μεταφορά και
διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Επιπλέον, δεν επιτρέπει την εκτίμηση
παραμέτρων που σχετίζονται με την κατασκευή και λειτουργία των αντίστοι-
χων μονάδων διαχείρισης ενώ δημιουργεί και στρεβλώσεις στη βελτίωση της
κυκλικότητας, καθώς οι παραγωγικές μονάδες δεν γνωρίζουν τις ποσότητες
δευτερογενών υλών που θα βρίσκονται προς διάθεση.
Ενίσχυση λειτουργίας συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης και
επιτάχυνση της δημιουργίας νέων για συλλογή και διαχείριση πε-
ρισσότερων ρευμάτων αποβλήτων
Τα υφιστάμενα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης (ΣΕΔ) διαχειρίζονται
σημαντικό όγκο από τα παραγόμενα ΑΣΑ. Ωστόσο, εξακολουθούν να
υπάρχουν αρκετά ρεύματα, που είτε διαχειρίζονται ως κοινά απόβλητα,
ή απορρίπτονται στα οικοσυστήματα. Ο νέος ΕΣΔΑ ορθά προβλέπει την
αύξηση του πλήθους των αδειοδοτημένων ΣΕΔ που θα λειτουργούν σε
καθεστώς διευρυμένης ευθύνης παραγωγού. Σε αυτά προβλέπεται η κάλυ-
ψη των συσκευασιών φυτοπροστατευτικών, έπιπλα, στρώματα, απόβλητα
θερμοκηπίου, καπνικά προϊόντα και αλιευτικά.
Συστήνεται η μελέτη των οικονομοτεχνικών χαρακτηριστικών που διέπουν
τη συλλογή και τη διαχείριση των σχετικών ρευμάτων, όπως η εποχικότητα
στην παραγωγή αποβλήτων ενδεχομένως και σε συνδυασμό με δραστη-
ριότητες που εντείνουν την παραγωγή τους (π.χ. ένταση του τουρισμού)
καθώς αυτά θα καθορίσουν τη δυναμικότητα λειτουργίας των συστημάτων.
Επιπλέον, είναι απαραίτητη η μελέτη του εξορθολογισμού των εισφορών
των παραγωγών αποβλήτων προς τα ΣΕΔ σύμφωνα με την αρχή «ο ρυ-
παίνων πληρώνει».
Επιπλέον πρέπει να εξεταστεί η επέκταση της επιβολής οικονομικών κυ-
ρώσεων για τα ΣΕΔ που δεν επιτυγχάνουν τους στόχους τους και σε άλλα
ρεύματα υψηλού δυναμικού συνεισφοράς στην κυκλική οικονομία πλην
των αποβλήτων συσκευασιών.
Η αύξηση των ΣΕΔ θα βελτιώσει σημαντικά τη συλλογή και τη διαχείριση
των παραπάνω ρευμάτων, για πολλά από τα οποία σήμερα δεν διατίθενται
στοιχεία παραγωγής. Επιπλέον, θα περιορίσει την παράνομη διακίνηση και
ανεξέλεγκτη διαχείριση σε κάποια είδη αποβλήτων (π.χ. αγροτικό φιλμ και
λοιπά αγροτικά πλαστικά). Τέλος, θα δημιουργήσει ένα επιπλέον σημαντικό
όφελος για την κυκλική οικονομία, καθώς σημαντικές ποσότητες από υλικά
υψηλής αξίας θα παραμείνουν στον εμπορικό κύκλο.
Εφαρμογή οικονομικών εργαλείων για τη βελτίωση της κυκλικότητας
Η εφαρμογή οικονομικών εργαλείων δημιουργεί κίνητρα για αποτελε-
σματικότερη διαχείριση στερεών αποβλήτων, αλλά και για την εφαρμογή
ακριβότερων αρχικά τεχνολογικών λύσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, η επέκτα-
ση του συστήματος «Πληρώνω Όσο Πετάω» (ΠΟΠ) σε συνδυασμό με
τη χωριστή διαλογή, όπως άλλωστε προβλέπεται και από τον ΕΣΔΑ, θα
περιορίσει σημαντικά τις ποσότητες ΑΣΑ που οδηγούνται στην ταφή, ενώ
θα δημιουργήσει επιπλέον οφέλη για Δήμους που ήδη έχουν πολύ καλές
επιδόσεις στη διαχείριση των αποβλήτων τους. Ωστόσο, για την εφαρμογή
των συστημάτων ΠΟΠ απαιτείται η εφαρμογή πολυπλοκότερων υπο-
δειγμάτων εκτίμησης του κόστους. Σε αυτό το πλαίσιο, η εμπειρία από την
εφαρμογή των πιλοτικών ΠΟΠ διεθνώς αλλά και σε μερικούς ελληνικούς
Δήμους, πρέπει να ληφθεί υπόψη στον σχεδιασμό και στην εφαρμογή στην
ελληνική επικράτεια.
Ένα άλλο εργαλείο του οποίου η εφαρμογή αναμένεται να επιταχύνει τη
μετάβαση προς την κυκλική οικονομία είναι το τέλος ταφής. To ύψος του
τέλους ταφής πρέπει να αντικατοπτρίζει πλήρως το περιβαλλοντικό κό-
στος από την ταφή των αποβλήτων, καθώς και το κόστος από την πιθανή
διαχείριση, όποιο και αν είναι αυτό, σε περίπτωση αναμόρφωσης του
χώρου υγειονομικής ταφής. Η εφαρμογή του σταθερού τέλους ταφής, το
οποίο δεν μειώνεται με τον όγκο αποβλήτων, θα μετατρέψει την ταφή σε
πιο ακριβή λύση και κατά συνέπεια θα αυξήσει την ανταγωνιστικότητα σε
όρους κόστους εφαρμογής άλλων λύσεων που υιοθετούν τις αρχές της
κυκλικής οικονομίας. Επιπλέον, μετακυλώντας ένα μέρος του κόστους δι-
αχείρισης στους πολίτες και σε συνδυασμό με τη βελτίωση της γνώσης και
ευαισθητοποίησης που αναφέρθηκε παραπάνω, ενδέχεται να δημιουργηθεί
μια σημαντική πίεση προς τους φορείς θέσπισης πολιτικής για υιοθέτηση
λύσεων που προάγουν την κυκλικότητα, περιορίζοντας σημαντικά το πο-
λιτικό κόστος για αποφάσεις που μέχρι πρότινος φάνταζαν ακριβότερες
(bottom-up approach).
Η χρήση πρωτογενών υλικών που μπορούν να αντικατασταθούν από δευ-
τερογενή ενσωματώνει επίσης ένα περιβαλλοντικό κόστος. Στον βαθμό που
η ζήτηση για δευτερογενή υλικά είναι ικανή να καλυφθεί από την εγχώρια
βιομηχανία ανακύκλωσης, πρέπει να εξεταστεί η επιβολή οικονομικών
αντικινήτρων στη χρήση των πρωτογενών υλικών, που θα ενσωματώνει το
περιβαλλοντικό κόστος σε όρους κύκλου ζωής. Αυτό όχι μόνο θα βελτιώσει
τον βαθμό κυκλικότητας της ελληνικής οικονομίας, αλλά θα επηρεάσει θε-
τικά την ανταγωνιστικότητά της, καθώς θα συμβάλει στον περιορισμό του
βαθμού εξάρτησης της ελληνικής οικονομίας από εισαγωγές υλικών πόρων.
Στο ίδιο πλαίσιο προτείνεται η εξέταση της μείωσης φορολογικών συντελε-
στών στην περίπτωση αξιοποίησης δευτερογενών υλικών στη βιομηχανία.
Τέλος, ο ρόλος του δημόσιου τομέα στην επίτευξη των στόχων της κυκλικής
οικονομίας είναι σημαντικός. Κατά συνέπεια, η επιτάχυνση της εφαρμογής
του εθνικού σχεδίου δράσης του 2021 για τις Πράσινες Δημόσιες Συμ-
βάσεις θα υποστηρίξει τον περιορισμό της παραγωγής αποβλήτων από
τον τομέα, αλλά θα αυξήσει και την κατανάλωση προϊόντων που έχουν
ηπιότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, τονώνοντας σε σημαντικό βαθμό
τη σχετική αγορά.
Υποδομές διαχείρισης αποβλήτων και παραγωγή δευτερογενών υλών
Ο ΕΣΔΑ προβλέπει την αύξηση του πλήθους των μονάδων επεξεργασί-
ας αποβλήτων σε όλη τη χώρα σε περίπου 38 έως το τέλος του 2023. Η
χωροθέτηση τέτοιων μονάδων έχει αποτελέσει σημαντική τροχοπέδη για
την εφαρμογή των προηγούμενων σχεδίων διαχείρισης απορριμμάτων
εξαιτίας κοινωνικών πιέσεων. Στο πλαίσιο του φαινομένου NIMBY (“Not In
My Back Yard”), οι πολίτες αντιστέκονται στην κατασκευή μονάδων πλησίον
του τόπου διαμονής τους. Αυτή η διάσταση πρέπει να ληφθεί υπόψη σε
επίπεδο περιφερειακών σχεδιασμών για τη διαχείριση αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ).
Επιπλέον, τόσο η καθυστέρηση στη δημοσίευση των νέων προσκλήσεων
του ΕΣΠΑ 2021-2027 όσο και η πολυπλοκότητα των διαγωνιστικών δια-
δικασιών για την ανάθεση της κατασκευής και υλοποίησης των σχετικών
έργων ενδέχεται να μην επιτρέψουν την επίτευξη του στόχου του ΕΣΔΑ
έως το 2023. Καθώς η κατασκευή και λειτουργία των μονάδων αποτελεί
ένα κομβικό βήμα για την επίτευξη των στόχων της διαχείρισης σε όλη τη
χώρα, πρέπει να εξεταστούν όλοι εκείνοι οι μηχανισμοί που μπορούν να
επιταχύνουν τόσο τη διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών πόρων (π.χ. ΕΣΠΑ,
ΣΔΙΤ) όσο και των αδειοδοτικών διαδικασιών, χωρίς ωστόσο να αλλοιώ-
νεται η ποιότητα των σχετικών ελέγχων.
Χρήση δευτερογενών υλικών από τη βιομηχανία
Η έλλειψη εμπιστοσύνης από τη βιομηχανία προς τα συστήματα ανακύ-
κλωσης είναι ένας βασικός παράγοντας που περιορίζει τη χρήση δευτε-
ρογενών υλικών από τη βιομηχανία διεθνώς. Η βελτίωση του δυναμικού
των ανακυκλωτών σε όρους ποσότητας και ποιότητας είναι επιβεβλημένη.
Σε αυτή τη διάσταση είναι απαραίτητη η εκτίμηση των ποσοτήτων και των
ποιοτικών χαρακτηριστικών των δευτερογενών υλικών που θα χρειαστούν
οι βιομηχανίες υψηλής σημασίας για την επίτευξη των στόχων της κυκλικής
οικονομίας. Στη συνέχεια, η προτυποποίηση των προϊόντων της ανακύκλω-
σης και η εξασφάλιση επαρκούς ποσότητας για την κάλυψη των αναγκών
είναι απαραίτητες. Ήπιες αρχικά μορφές συνεργασίας μεταξύ βιομηχανίας
και ανακυκλωτών μπορεί να παρέχουν την απαραίτητη πληροφόρηση προς
όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, να οδηγήσουν στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης
και κατ’ επέκταση στην αύξηση της διείσδυσης των ανακυκλωμένων υλών
στην ελληνική βιομηχανία.
Εξίσου σημαντική είναι και η δημιουργία συστημάτων βιομηχανικής συμ-
βίωσης, όπου οι εκροές μιας βιομηχανίας μπορούν να μετατραπούν σε
δευτερογενείς πρώτες ύλες για μια άλλη. Τέτοια συστήματα λειτουργούν
σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης (π.χ. Δανία) με σημαντικά αποτελέσματα
τόσο για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος όσο και για την αντα-
γωνιστικότητα των επιχειρήσεων.
Χρηματοδότηση της μετάβασης
Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία απαιτεί σειρά επενδύσεων τόσο σε
υποδομές (π.χ. μονάδες διαχείρισης, εκπαίδευση, κ.ά.) όσο και για την ανά-
πτυξη και εφαρμογή τεχνολογικά καινοτόμων λύσεων που αυξάνουν την
αποδοτικότητα των διαδικασιών παραγωγής προϊόντων και διαχείρισης
αποβλήτων. Όπως διαπιστώθηκε, η οικονομική επίδραση των επενδύσεων
αυτών είναι σημαντική σε όρους προστιθέμενης αξίας, απασχόλησης και
δημοσιονομικών εσόδων. Για αυτό τον λόγο, και ειδικότερα εξαιτίας της
ανάγκης για αποτελεσματική υλοποίηση του ΕΣΔΑ, πρέπει να αξιοποιηθεί
το σύνολο των χρηματοδοτικών πόρων που θα είναι διαθέσιμοι στην ελ-
ληνική οικονομία τα επόμενα χρόνια και μπορεί να κατευθυνθούν σε έργα
και δράσεις ενίσχυσης της κυκλικής οικονομίας.
Ένα σημαντικό τμήμα των επενδύσεων σε υποδομές αναμένεται να καλυφθεί
από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, ωστόσο δεν πρέπει να αμελείται
και η δυνητική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα μέσα από την εφαρμογή
συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Επιπλέον, τμήμα των
διαθέσιμων πόρων πρέπει να κατευθυνθεί στην έρευνα και την καινοτομία
στοχεύοντας στην ανάπτυξη λύσεων και εφαρμογών βελτίωσης της απο-
δοτικότητας των πόρων, οι οποίες θα είναι εμπορικού χαρακτήρα, δηλαδή
θα μπορούν να εφαρμοστούν στην ελληνική και διεθνή αγορά παράγοντας
προστιθέμενη αξία και θέσεις εργασίας. Σε αυτή τη διάσταση μπορούν να
συμβάλουν και συγκεκριμένα ευρωπαϊκά συγχρηματοδοτούμενα προ-
γράμματα, όπως είναι το LIFE, το Horizon Europe και λοιπά.
Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της
πολιτικής για τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη, την προστασία του περιβάλ-
λοντος και την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης. Αποτελεί
ένα πολυδιάστατο εγχείρημα, το οποίο απαιτεί συντονισμό, πολύπλευρες
πρωτοβουλίες και καινοτομίες τόσο σε οργανωτικό όσο και σε τεχνολογικό
επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ του δη-
μόσιου και του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, αλλά και των πολιτών θα
συμβάλει καθοριστικά στην επιτυχία αυτής της μετάβασης.
Πηγή: διαΝΕΟσις, ΙΟΒΕ
Comments