Η αυξανόμενη παραγωγή και χρήση πλαστικών συσκευασιών, και κατ’ επέκταση η παραγωγή πλαστικών απορριμμάτων - κυρίως στον τομέα τροφίμων - σε συνδυασμό
με την αναποτελεσματική διαχείριση αυτών, έχει οδηγήσει στη μόλυνση των υδάτινων συστημάτων (plastic pollution) εγείροντας ανησυχία σε παγκόσμια κλίμακα (Iacovidou et al., 2020). Πρόσφατα έχουν θεσπιστεί νομοθετικές πράξεις (π.χ. ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2018/852, ΟΔΗΓΙΑ (ΕΕ) 2019/904 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 10/2011 και Σύσταση (ΕΕ) για το Νέο Σχέδιο Δράσης στην Κυκλική Οικονομία) και έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες από διεθνείς οργανισμούς (π.χ. Circular Plastics Alliance (CPA), Client Earth, Clean Ocean Project, κλπ.) με σκοπό να προάγουν την αειφόρο διαχείριση πλαστικών απορριμμάτων που να εμπίπτει στα πλάισια της κυκλικής οικονομίας. Ωστόσο, ο ρυθμός μετάβασης προς αυτήν την κατεύθυνση (κυκλική οικονομία) παραμένει ανησυχητικά αργός και οι λύσεις που προωθούνται ή εφαρμόζονται σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο είναι κατακερματισμένες και ως
επί το πλείστον ανεπαρκείς (Crippa et al., 2019). Αυτό το γεγονός οφείλεται κυρίως στην έλλειψη κατανόησης του ρόλου και της σπουδαιότητας που έχει η ισχύς/επιρροή
των ενδιαφερομένων μερών στο σύστημα των πλαστικών συσκευασιών.
Για να αξιοποιήσουμε τα πολυδιάστατα οφέλη που μπορούν να προκύψουν από τη μετάβαση προς μια βιώσιμη κυκλική οικονομία πλαστικών απαιτείται πρωτίστως η ολιστική κατανόηση του συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου των ενδιαφερομένων
μερών (Iacovidou et al., 2020).
Μια συστημική προσέγγιση που αξιολογεί τη δυναμική των σχέσεων και τις σφαίρες επιρροής (αναφερόμενη και ως δυναμική ισχύος) μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών
που εμπλέκονται σε όλο το σύστημα των πλαστικών συσκεασιών (ανάντη και κατάντη) έχει σκοπό να βελτιώσει τους ρυθμούς ανακύκλωσης των πλαστικών συσκευασιών
και τη δυνατότητα αυτών να επαναεισαχθούν στο σύστημα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ενσωμάτωσης δύο διεπιστημονικών θεωρητικών εργαλείων:
• Τη θεωρία των ενδιαφερομένων μερών (stakeholder theory (Freeman, 2010)) πάνω στην οποία στηρίζεται η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, για τον προσδιορισμό και την
ομαδοποίηση των ενδιαφερομένων μερών που εμπλέκονται ανάντη και κατάντη του συστήματος πλαστικών συσκευασιών ανάλογα με τα ενδιαφέροντα, τις προτεραιότητες και τους ρόλους τους.
• Τη συστημική προσέγγιση για βελτιστοποίηση της σύνθετης αξίας ανάκτησης πόρων (Complex Value Optimization for Resource Recovery (CVORR) (Iacovidou et al., 2020)) -
ένα αξιόπιστο εργαλείο για την ολιστική αξιολόγηση συστημάτων ανάκτησης πόρων, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος πλαστικών, ώστε να ανακαλύψουμε τις αλλη-
λεπιδράσεις των ενδιαφερομένων μερών και τις πολυδιάστατες επιπτώσεις τους στην αλυσίδα αξίας των πλαστικών συσκευασιών. Σύμφωνα με αυτήν την συστημική προσέγγιση, τα ενδιαφερόμενα μέρη της αλυσίδας αξίας των πλαστικών συσκεασιών μπορούν να ομαδοποιηθούν σε εσωτερικούς (άμεση εμπλοκή, όπως κύριες ομάδες μια εταιρείας) και εξωτερικούς (έμμεση εμπλοκή, όπως οργανισμούς που επηρεάζουν τη λειτουργία μιας εταιρείας) εμπλεκόμενους. Όπως παρατειρείται, οι κατηγορίες εσωτερικών εμπλεκομένων έχουν μεταφερόμενους ρόλους ανάντη και κατάντη του συστήματος, ενώ οι κατηγορίες εξωτερικών εμπλεκομένων έχουν σταθερούς αλλά πολυδιάστατους ρόλους και μπορεί να εμπλέκονται είτε ανάντη, είτε κατάντη, είτε σε όλα τα μέρη του συστήματος.
Τα κύρια ευρήματα της μελέτης της δυναμικής των σχέσεων (και επιρροής) μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών έδειξαν ότι αν και οι εξωτερικοί εμπλεκόμενοι φορείς του συστήματος (π.χ. ΜΚΟ και εμπορικές ενώσεις) συμμετέχουν σε πολυποίκιλα επίπεδα ενημέρωσης για την προώθηση της κυκλικότητας, τα κίνητρα που σχετίζονται με τις διαδικασίες παραγωγής και κατανάλωσης πλαστικών συσκεασιών καθοδηγούνται κύριως από τους μετόχους ανάντη του συστήματος.
Αυτό οφείλεται στη δυνατότητα που έχουν οι μέτοχοι ανάντη να ασκούν παρασκηνιακή
πολιτική πίεση λόγω της εγκαθίδρυσης πλαστικών στην αγορά και της υποστήριξης αυτών απο χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που επηρεάζουν έντονα τις κυβερνητικές
πολιτικές και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Επιπλέον, οι διαδικασίες διαχείρισης πλαστικών απορριμμάτων δεν είναι επαρκώς διορατικές, ώστε να αποκτήσουν βελτιω-
μένη δυναμική και να αυξήσουν τους ρυθμούς ανακύκλωσης. Αυτή η δυναμική ισχύος των ενδιαφερομένων μερών διατηρεί την αντίσταση που επικρατεί στην άρση παλαιομένων δεσμεύσεων που σχετίζονται με υποδομές, ρυθμιστικές και τεχνολογικές πτυχές. Η ανάπτυξη μιας διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών ενδιαφερομένων είναι υψίστης σημασίας για τη βιώσιμη διαχείριση των πλαστικών συσκευασιών στα πλαίσια κυκλικής οικονομίας. Η προώθηση μιας στενότε-
ρης συνεργασίας μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων που εμπλέκονται στο σύστημα, μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη νέων δικτύων αξίας και να υποστηρίξει νέες παρεμ-
βάσεις πολιτικής που μπορούν να βελτιώσουν την κυκλικότητα στον τομέα των πλαστικών συσκευασιών.
Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι η ολιστική κατανόηση του συστήματος σε ένα συγκεκριμένο χωρικό (παγκόσμιο, εθνικό, τοπικό) και χρονικό (ετήσιο, πενταετές κλπ.) πλαίσιο για κάθε τύπο πλαστικών συσκεασιών (π.χ. μπουκάλια συσκεασίας PET) είναι απαραίτητη προκειμένου να οδηγηθούμε σε μια βιώσιμη κυκλική οικονομία πλαστικών.
Η παρούσα μελέτη είχε σκοπό να παρουσιάσει κύρια σημεία στα οποία πρέπει να επιστήσουμε την προσοχή παρέχοντας κατευθυντήριες γραμμές για περαιτέρω ανάλυση.
Αναδημοσίευση από emagazine circular e news EEDSA
Δρ. Σπυριδούλα Γερασιμίδου και Δρ. Ελένη Ιακωβίδου
Comments